“शिक्षणाच्या स्वर्गाचे जिने उघडले दार, तीच सावित्री आज जगाची शिलेदार.”
3 जानेवारी 1831 रोजी सातारा जिल्ह्यातल्या नायगावमध्ये जन्माला आलेल्या सावित्रीबाईंनी आपलं संपूर्ण आयुष्य समाज सुधारण्यासाठी झोकून दिले. महिलांच्या शिक्षण क्षेत्रात सावित्रीबाई फुले यांनी क्रांती घडवली. पती महात्मा ज्योतीराव फुले यांच्या खांद्याला खादा लावून सावित्रीबाई फुले यांनी समाज सुधारणेचे काम केले.
सावित्रीबाई फुले यांच्या वडिलांचे नाव खंडोसी नेवसे आणि आईचे नाव लक्ष्मीबाई होते. सतीप्रथा, अस्पृश्यता, विधवाविवाह यांसारख्या समाजातील कुप्रथांविरुद्ध आवाज उठवण्यासाठी आणि या जाचक प्रथा संपवण्यासाठी सावित्रीबाई फुले यांना दीर्घ संघर्ष करावा लागला. समाजाकडून होणारा विरोध झुगारुन सावित्रीबाईंनी आपला लढा सुरुच ठेवला. आज सावित्रीबाई फुले यांच्या जयंतीनिमित्त त्यांच्या आयुष्याशी संबंधित महत्वाच्या गोष्टी आपण जाणून घेणार आहोत…
एका वाक्याने बदलले आयुष्य :
सावित्रीबाई फुले यांचा विवाह वयाच्या 9व्या वर्षी जोतीराव फुले यांच्याशी झाला. सावित्रीबाईंचे लग्न झाले तेव्हा त्या अशिक्षित होत्या. त्याचवेळी त्यांचे पती ज्योतिराव यांनी फक्त तिसरीपर्यंतच शिक्षण घेतले होते. शिक्षणाचे जे स्वप्न सावित्रीबाईंनी पाहिले होते ते लग्नानंतरही त्यांनी थांबू दिले नाही. एक दिवशी त्या खोलीत बसून इंग्रजी पुस्तकाची पाने चाळत होत्या त्याच वेळी त्यांचे वडील खंडोजी यांची नजर त्यांच्यावर पडली. सावित्रीबाईंच्या हातात पुस्तक पाहून खंडोजी संतापले आणि त्यांनी सावित्रीबाईंच्या हातातील पुस्तक काढून फेकून दिले. खंडोसी नेवसे म्हणाले की, शिक्षण हा फक्त उच्चवर्णीय पुरुषांचा हक्क आहे. दलित महिलांनी शिक्षण घेणे हे पाप आहे. या घटनेनंतर सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षण घेण्याचा निर्णय घेतला.
लोकांनी केला अपमान :
सावित्रीबाई फुले यांनी केलेली प्रतिज्ञा तत्कालीन समाजाला आवडली नाही. दलीत मुलीने शाळेत जाऊन शिक्षण घ्यावे ही गोष्ट कोणालाच आवडली नाही. त्यामुळे सावित्रीबाई फुले शाळेत गेल्यावर लोक त्यांच्यावर दगडफेक करत असत. तसेच काही लोकं त्यांच्यावर शेण टाकून त्यांचा अपमान करत असत. सावित्रीबाईंनी आपल्या पतीसोबत इतिहास रचला आणि लाखो मुलींसाठी प्रेरणा बनल्या. कोणीही निरक्षर राहू नये म्हणून सावित्रीबाई फुले यांनी स्वतः शिक्षण घेतले आणि मुलींना शिक्षणाचे धडे दिले. यासोबतच 1848 मध्ये त्यांनी पुण्यात देशातील सर्वात पहिली मुलींची शाळाही सुरु केली.
समाजकंटकांच्या विरोधात उठवला आवाज :
सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षण आणि समाजकंटकांच्या विरोधात आवाज उठवला. अस्पृश्यता, सती, बालविवाह, विधवा पुनर्विवाह बंदी यांसारख्या दुष्कृत्यांवर त्यांनी आवाज उठवला. त्यामुळे त्याला समाजात खूप अपमानाला सामोरे जावे लागले असते. मात्र यादरम्यान त्याने एका मुलीचा जीव वाचवला. खरं तर, एके दिवशी काशीबाई, गरोदर असलेली विधवा ब्राह्मण स्त्री आत्महत्या करणार होती. पण सावित्रीबाईंनी त्यांना वाचवले आणि त्यांच्या घरी त्यांच्या मुलाची प्रसूती झाली. त्या मुलाचे नाव यशवंत ठेवले. कृपया सांगा की सावित्रीबाईंनी यशवंतची दत्तक पुत्र म्हणून निवड केली आणि तिला वाढवले. यशवंत राव पुढे डॉक्टर झाले, ज्याचे श्रेय फक्त सावित्रीबाई फुले यांनाच जाते.
समाजसेवा करताना झाला मृत्यू :
1897 मध्ये पुण्यात प्लेगची साथ पसरली. या आजारात अनेकांना आपला जीव गमवावा लागला होता. या जीवघेण्या आजारातही सावित्रीबाई फुले यांनी आपली समाजसेवा सुरुच ठेवली. सावित्रीबाईंनी प्लेग पीडितांसाठी पुण्याजवळील ससाणे यांच्या माळावर दवाखाना सुरू केला. प्लेगच्या गंभीर परिस्थितीत त्या आजारी लोकांना आणि त्यांच्या कुटुंबीयांना आधार देत होत्या. सावित्रीबाई फुले यांनी स्वतःच्या प्राणांची पर्वा न करता रूग्णांची सेवा करत राहिल्या. रुग्णांची सेवा करत असताना त्यांना सुद्धा प्लेग झाला. 10 मार्च 1897 रोजी त्यांचे निधन झाले.